Gender

Genderdiversiteit gaat over de verschillende manieren waarop mensen zichzelf zien (genderidentiteit) en hoe ze dat laten zien (genderexpressie). Het gaat over wie je bent, wat je doet, hoe je jezelf uit en hoe dit in jouw cultuur wordt gezien als mannelijk of vrouwelijk. Iedereen heeft een eigen manier om gender te ervaren, en iedereen heeft een mix van mannelijke, vrouwelijke en non-binaire eigenschappen.1

Genderidentiteit is hoe iemand zich diep van binnen voelt of ze vrouw, man, beide of geen van beide zijn. Het gaat om je persoonlijke ervaring. Deze verschillende identiteiten sluiten elkaar niet uit en kunnen overlappen.1

Genderexpressie gaat over hoe jij gender uit, of welk gender geassocieerd wordt met jouw gedrag, uiterlijk, interesses of manier van doen. Iedereen heeft kanten die vrouwelijk genoemd worden en kanten die mannelijk genoemd worden. Iedereen heeft ook non-binaire kanten: kanten die niet vrouwelijk of mannelijk genoemd worden.1

Onder volwassenen identificeert 1,6% van de mensen zich niet volledig of uitsluitend met het toegewezen geboortegeslacht.2
Uit een onderzoek blijkt dat 3% van de personen zich identificeert als transgender of genderdivers, waarvan 0,1% als trans vrouw, 0,3% als trans man en 2,6% genderdivers of non-binair.3
Van de jongeren van 12-25 jaar geeft 0,7% aan zich te identificeren als trans, terwijl 2,5% zich als non-binair identificeert.4
Jongens tussen 12 en 25 jaar hebben vaker negatieve ideeën over mensen die zich niet volgens de traditionele gendernormen gedragen (bijvoorbeeld een jongen die zich meisjesachtig gedraagt) dan andere jongeren.4
Opvattingen over genderdiversiteit zijn positiever geworden door de jaren heen: In 2019/2020 had 9% van de Nederlandse bevolking een negatieve houding ten opzichte van genderdiversiteit, 32% een neutrale houding en 60% een positieve houding.5
Vorige slide
Volgende slide

1 de Blécourt, K., & Oud, B (2021). Diversiteit is realiteit: Diversiteit op het gebied van sekse, gender en seksuele oriëntatie, hoe zit dat? Alliantie Gezondheidszorg op Maat. COC Nederland, Rutgers en Women Inc.

2 Graaf, H. de & Wijsen, C. (Reds) (2017). Seksuele gezondheid in Nederland 2017. Delft: Eburon.

3 Universiteit Gent (2021). Factsheet: Seksuele Gezondheid en Relaties. Verkregen van: 4_Factsheet_SeksueleGezondheid.pdf (ugent.be)

4 de Graaf, H., Oldenhof, A., Kraan, Y., Beek, T., Kuipers, L., & Vermey, K. (2023). Seks onder je 25e: Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno 2023. Rutgers/Soa Aids Nederland.

5 Bockting, W. O., Miner, M. H., Swinburne Romine, R. E., Hamilton, A., & Coleman, E. (2013). Stigma, mental health, and resilience in an online sample of the US transgender population. American journal of public health, 103(5), 943-951.

Lichamelijke gezondheid

Genderverschillen cis man-vrouw:

  • Sociaal-maatschappelijke factoren leiden vaak tot verschillen in behandeling tussen mannen en vrouwen in de gezondheidszorg. Doordat er in de samenleving op een andere wijze naar mannen en vrouwen wordt gekeken, kan dit van invloed zijn op de zorg die mannen en vrouwen ontvangen.6
  • Vrouwen worden in de spreekkamer minder serieus genomen dan mannen. Dit komt door een gebrek aan kennis en onbewuste vooroordelen over vrouwen.7
  • Vrouwen maken over het algemeen vaker gebruik van gezondheidszorgdiensten dan mannen, maar kunnen hinder ondervinden bij het krijgen van zorg en een gebrek aan gendersensitieve zorg.6

Transgender personen:

  • Binaire trans personen ervaren vaak meer lichaamsontevredenheid, vooral met betrekking tot hun genitaliën, wat een risicofactor kan zijn voor hun welzijn.8
  • Trans vrouwen hebben een 46 keer hoger risico op borstkanker dan cis mannen, zelfs na een borstverwijderende operatie. Voor trans mannen is het risico vijf keer lager dan bij cis vrouwen.9

6 Alliantie Gender & Gezondheid / ZonMw (2015). Kennisagenda Gender & Gezondheid. Den Haag: ZonMw

7 Valk N. (2023). Hoe vrouwen worden structureel worden achtergesteld in de gezondheidszorg. Verkregen van: Zo worden vrouwen achtergesteld in de gezondheidszorg | Feminer

8 Huisman, B., Verveen, A., de Graaf, N. M., Steensma, T. D., & Kreukels, B. P. (2023). Body image and treatment desires at clinical entry in non-binary and genderqueer adults. International Journal of Transgender Health, 24(2), 234-246.

9 de Blok., C. J. M., Wiepjes, C. M., Nota, N. M., van Engelen, K., Adank, M. A., Dreijerink, K. M. A., Barbé, E., Konings, I.R.H.M., & den Heijer, M. (2019). Breast cancer risk in transgender people receiving hormone treatment: nationwide cohort study in the Netherlands. BMJ, 365.

Mentale gezondheid

Hoe vaak komen psychische problemen voor: Ongeveer de helft van de transgender personen ervaart psychische problemen, waarvan 14% in ernstige mate. Trans mannen (55%) melden vaker psychische problemen dan trans vrouwen (49%).10 Ter vergelijking: slechts 14% van de algemene Nederlandse bevolking heeft psychische problemen.11

Depressie en angst: Transgender personen rapporteren wereldwijd significant hogere percentages van depressie (51,4% onder trans vrouwen; 48,3% onder trans mannen) en angststoornissen (40,4% onder trans vrouwen; 47,5% onder trans mannen) vergeleken met de algemene bevolking.12 Er zijn recemt geen grootschalige Nederlandse survey’s over trans personen.

Eenzaamheid: Twee derde van de transgender personen ervaart matige tot sterke eenzaamheid. Ongeveer 25% van hen voelt zich (zeer) sterk eenzaam, terwijl 30% van de algemene Nederlandse volwassenen eenzaam is, met een derde die sterk eenzaam is.10

Suïcidale gedachten en pogingen: Maar liefst 70% van de transgender personen heeft ooit aan suicide gedacht, waarvan 20% dit (heel) vaak deed. Bijna een derde heeft ooit een plan gemaakt voor zelfmoord en een vijfde heeft ooit een poging gedaan. Personen die bij geboorte als meisje zijn aangeduid, melden vaker suïcidale gedachten, vaak gerelateerd aan hun transgender-zijn.10

Mentale gezondheid en ervaringen in de gezondheidszorg: Onderzoek zoals van het SCP en de Transgender Health Monitor benadrukken dat transgender personen vaker worstelen met mentale gezondheidsproblemen zoals depressie, angst en suïcidale gedachten in vergelijking met de algemene bevolking. Negatieve ervaringen in de gezondheidszorg, zoals discriminatie en moeilijkheden in genderbevestigende zorg, kunnen bijdragen aan verhoogde stress en emotionele belasting.10 13

Impact van discriminatie en stigma: Uit een Canadese studie blijkt dat transgender personen vaak negatieve ervaringen hebben met de gezondheidszorg, wat hun mentale gezondheid verder kan belasten.14

10 Keuzenkamp, S. (2012). Worden wie je bent. Het leven van transgenders in Nederland. Den Haag: SCP.

11 Driessen, M. (2011). Geestelijke ongezondheid in Nederland in kaart gebracht. Een beschrijving van de mhi-5 in de gezondheidsmodule van het Permanent Onderzoek Leefsituatie. Den Haag: CBS.

12 Zeeman, L., et al. (2017). LGBTI4Health. Reducing health inequalities experienced by LGBTI people. State-of-the-Art synthesis report. European Union.

13 Reisner, S. L., Conron, K. J., Tardiff, L. A., Jarvi, S., Gordon, A. R., & Austin, S. B. (2014). Monitoring the health of transgender and other gender minority populations: validity of natal sex and gender identity survey items in a US national cohort of young adults. BMC public health, 14, 1-10.

14 Bauer, G., Scheim, A., Deutsch, M. & Massarella, C. (2014). Reported emergency department avoidance, use, and experiences of transgender persons in Ontario, Canada: results from a respondent-driven sampling survey. Annals of Emergency Medicine, 63, 6, 713-720.

Seksuele gezondheid

Seksueel geweld: Transgender en non-binaire jongeren ervaren vaker gedwongen seksuele handelingen en seksueel geweld vergeleken met cisgender jongeren. Ongeveer een kwart van hen rapporteert seksueel geweld te hebben meegemaakt, terwijl dit bij cisgender jongeren ongeveer een op de acht is. Er zijn geen verschillen in hoe vaak jongeren zelf druk of dwang uitoefenen.15

Seksuele ervaringen en tevredenheid: Transgender en non-binaire jongeren scoren lager op positieve seksuele gevoelens en tevredenheid met hun huidige relatie in vergelijking met cisgender jongeren. Ze geven ook een lager (6,1) rapportcijfer voor hun seksleven dan cisgender jongeren (7,0).15

Seksuele voorlichting: De seksuele voorlichting op school wordt door transgender en non-binaire jongeren gemiddeld lager beoordeeld (5,1) dan door cisgender jongeren (5,6). Transgender en non-binaire jongeren ervaren de seksuele voorlichting die ze krijgen als onvoldoende.15

15 de Graaf, H., Oldenhof, A., Kraan, Y., Beek, T., Kuipers, L., & Vermey, K. (2023). Seks onder je 25e: Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno 2023. Rutgers/Soa Aids Nederland.

Ervaring met zorg

Hulpzoekgedrag in verband met genderidentiteit:16

  • Van de transgender personen heeft 73% psychische of medische hulp gezocht in verband met hun genderidentiteit.

Hulp werd gezocht: respectievelijk 58% bij het genderteam, 42% bij de huisarts, 24% bij een vrijgevestigde psychiater of psycholoog, 24% bij Transvisie, 21% bij een gender therapeut, 18% bij een GGZ-instelling/RIAGG, 10% bij een maatschappelijk werker en 8% bij een andere hulpverlener.

Beoordeling van operaties:17

  • Nederlandse operaties krijgen gemiddeld een:
    • Trans vrouwen: 6,6
    • Trans mannen: 8,7
  • Operaties bij transvrouwen in het buitenland scoren gemiddeld een 8,8.

Ervaringen van transgender personen in Nederland:17

  • Transgender personen ervaren vaak negatieve ervaringen met de Nederlandse gezondheidszorg.
  • Veelvoorkomende problemen zijn discriminatie, onbegrip en gebrek aan kennis bij zorgverleners.
  • Transgender personen moeten vaak uitleggen wat transgender-zijn inhoudt aan zorgverleners, wat ongemakkelijke situaties kan veroorzaken.

Transgender personen en de gezondheidszorg:

  • Veel transgender personen voelen zich niet begrepen door zorgverleners en hebben negatieve ervaringen bij het zoeken naar zorg.18
  • Er is een sterke behoefte aan gendersensitieve zorg en training voor zorgprofessionals om beter tegemoet te komen aan de specifieke behoeften van transgender personen.19

Monitoren van transgender gezondheid:

  • Doorlopend onderzoek naar gezondheid en zorgervaringen van transgender personen in Nederland toont aan dat transgender personen vaak moeite hebben met het vinden van geschikte zorgverleners die hun genderidentiteit respecteren en begrijpen.18

16 Keuzenkamp, S. (2012). Worden wie je bent. Het leven van transgenders in Nederland. Den Haag: SCP.

17 Van den Boom, E. M. (2016). Onderzoek transgenderzorg Nederland. Transvisie: Amsterdam

18 van der Voor, K. (2022). Meerderheid trans personen ervaart discriminatie in de zorg. Verkegen van: Meerderheid trans personen ervaart discriminatie in de zorg – Transgender Netwerk

19 Das, E., Wasserbauer, M. Loopuijt, C., Plug, I., Uilhoorn, A., van der Vleuten, A., & Verhaak, C. (2023). Mijn gender, wiens zorg? Onderzoek naar de toename in en veranderingen van de vraag naar transgenderzorg. Onderzoeksrapport. Radboud Universiteit

Feedback toolkit



    HuisartsDoktersassistentpraktijkondersteuner somatiek en GGZEerstelijns PsycholoogJeugdprofessionalAnders




    "Wees je bewust van je eigen normen en waarden rond gender, sekse en seksuele oriëntatie en sta open voor andere perspectieven."

    Wees je bewust van je eigen normen en waarden rond gender, sekse en seksuele oriëntatie. Zeker als je veel bezig bent met het onderwerp kleurt dit het eigen referentiekader sterk. Hierin is het van groot belang om open blijven staan voor andere perspectieven en studenten de ruimte te geven deze perspectieven te delen, de stof tot zich te nemen en eigen te maken. 

    - Koosje

    "Een veilige sfeer in de klas is essentieel bij het bespreken van relaties en seksualiteit met studenten. Om deze reden start ik de les altijd met de PICKASOLL."

    Een veilige sfeer in de klas is essentieel bij het bespreken van relaties en seksualiteit met studenten. Om deze reden start ik de les altijd met de PICKASOLL, een methodiek om een veilige sfeer te creëren. Vaak liggen veiligheidsafspraken voor de hand maar het is fijn voor zowel docenten als studenten om hier samen bij stil te staan. Daarnaast biedt het docenten de mogelijkheid om hierop terug te vallen mochten er onveilige situaties ontstaan tijdens de les. 

    - Koosje

    "Ga er niet vanuit dat studenten weten wat diversiteit in

    sekse, gender en seksuele oriëntatie is, laat ze bijvoorbeeld eerste de e-learning Diversiteit = Realiteit doen."

    Schep altijd eerst een theoretisch kader voordat je gesprekken aangaat over seksualiteit en relaties. We kunnen er niet vanuit gaan dat studenten weten waar diversiteit in sekse, gender en seksuele oriëntatie over gaat. Een manier om dit te doen is door de e-learning diversiteit = realiteit mee te geven als huiswerk of hiermee te starten in de les.  Een tip zou zijn om je als docent ook goed in te lezen door voorafgaand aan de les de onlinecursus te doen, zodat je goed voorbereid bent op vragen. We hoeven niet alles te weten maar een theoretische basis en een goede voorbereiding is essentieel om het gesprek in goede banen te leiden.  

    - Koosje

    Esther Schlatmann (docent toegepaste psychologie, HvA)

    "Om te zorgen dat de tentoonstelling écht binnenkomt, moet je studenten een concreet kader meegeven en het persoonlijk maken."

    Wat ik merk in onderwijs met jongeren, is dat een les niet te “hoog over” moet zijn. Liever concreet dan abstract, liever dichtbij dan ver weg, liever persoonlijk dan algemeen. Om te zorgen dat de tentoonstelling écht binnenkomt, helpt het dus deze goed in te kaderen. Denk aan:

    • Een zachte landing: Introduceer het thema vooraf, werk vanuit de context van de student en benoem de relevantie. Het help om zelf al te bedenken: wat wil ik dat studenten als take-home message meenemen na vandaag?
    • Zet ze eerst zelf aan het denken: prikkelende stellingen, lastige vragen of verschillende perspectieven helpen om te beseffen dat er voor zoveel situaties (nog) geen ultieme oplossing is.
    • Geef studenten een concrete opdracht mee naar de tentoonstelling. Bijvoorbeeld: lees 1 portret waarin je jezelf herkent, 1 portret dat heel ver van je af staat en 1 portret dat je intrigeert.
    • Stel ook achteraf gerichte vragen in de nabespreking. Bijvoorbeeld: Heb je jezelf op aannames of vooroordelen betrapt? Wat ga jij voortaan anders doen?

    Werken vanuit het perspectief van de studenten, blijven relateren aan hun belevingswereld en hun input écht serieus nemen: dat is het recept voor een waardevol nagesprek.   

    - Esther

    “Introduceer omgaan met diversiteit in sekse, gender en

    seksuele oriëntatie als onderdeel van professioneel handelen, dan snappen studenten het kader waarin het besproken wordt.

    Tijdens lessen over relaties en seksualiteit is het van groot belang dat studenten meekrijgen dat er een verschil is tussen persoonlijke opvattingen, mening en overtuigingen en professionele opvattingen, meningen en overtuigingen. Onthoud wel dat studenten vier jaar studeren en de tijd moeten krijgen om deze professionele houding te ontwikkelen. 

    - Koosje